Snuif- tabaksmolen De Zwaan

Maar weinig buurtbewoners zullen deze molen nog in het echt hebben gezien. Hij stamt uit de tijd dat het zuidelijk deel van De Pijp nog een landelijk karakter had.

Langs het Verwerspad (de huidige Tolstraat) liep een sloot, die ook wel de Molenvliet werd genoemd en aan dit water stond een molen. Hij was in 1783 gebouwd als snuif- en tabaksmolen De Zwaan. In de 19e eeuw veranderde zijn functie en werd de molen omgedoopt in korenmolen De Duif. De omgeving was het domein van tuinders en boeren.

Rond 1890 werd de molen onttakeld en bleef alleen het stenen onderstuk staan. Een groep vrijzinnige kunstenaars, de zelfbenoemde bohème van Amsterdam, gebruikte ‘de molen zonder wieken’ daarna als uitvalsbasis.

Zo werd schilder Piet Mondriaan hier regelmatig gespot en zou schrijver Arthur van Schendel nog een tijdje in de molen hebben gewoond.

Op deze oude prentbriefkaart van na 1900 zien we dat een groep woonwagenbewoners zich aan de voet van de molen heeft gevestigd. De molen werd vanwege de voddenhandel van de zigeuners rondom al snel de Lompenmolen genoemd. Ongeveer ten zuiden van het huidige Van der Helstplein, daar moet de molen hebben gestaan. Rond 1915 is de molen afgebroken om plaats te maken voor de stadsuitbreiding van Berlage. Dat laatste was natuurlijk een aanwinst, maar De Pijp verloor tegelijk een fraai stukje historisch erfgoed.

(Ton van der Tas, mei 2012)