Noord-Zuidlijn opnieuw 325 miljoen duurder

Mensen halen hun schouders op en schudden hun hoofd bij zoveel onkunde. Elk jaar stijgen de kosten en duurt het project langer. Nu gaat het om een recordstijging, geld waar zo veel nuttige dingen mee gedaan hadden kunnen worden. Toen de Amsterdammers in 1997 hun stem uitbrachten in een referendum zou het project de gemeente 40 miljoen kosten. Het Rijk zou de rest betalen, was de belofte. Inmiddels zijn de kosten voor de stad opgelopen tot een miljard!

Een reconstructie
In 1996 stelden de tegenstanders van de Noord-Zuidlijn een alternatief voor. Afmaken van het ontbrekende stuk ringlijn van Sloterdijk naar het Centraal Station en vanaf de ringlijn een netwerk van snelle lightrailverbindingen met de grote gemeentes in de regio. Op die manier zou daadwerkelijk iets gedaan worden aan de files op de toevoerwegen naar Amsterdam. Bovendien zou je dan van het centrum snel in Noord, Osdorp, Geuzenveld of Slotervaart zijn. Het plan kon veel sneller uitgevoerd worden dan de Noord-Zuidlijn, tegen veel lagere kosten en met veel meer resultaat.

De gemeenteraad was bang het ‘cadeautje uit Den Haag’ te verliezen, want het Rijk had toen al toegezegd dat ze omgerekend 700 miljoen euro wilde betalen. Dus kozen ze voor een peperdure en technisch bijzonder complexe tunnel onder de binnenstad. De berekende voordelen bleken sterk tegen te vallen. Omdat de lijn niet buiten de stadsgrenzen kwam zou de lijn nauwelijks mensen uit de auto halen, zo bleek uit berekeningen in opdracht van gemeente en ministerie. Helaas ontbrak het politieke lef om op dat moment de koers om te gooien.

In oktober 1996 koos de gemeente voor de Noord-Zuidlijn. Het referendum dat op 25 juni 1997 volgde leverde ondanks een felle promotiecampagne van de gemeente winst op voor de tegenstanders. Tweederde van de kiezers stemde tegen de metrolijn. De opkomst was echter lager dan de drempel die de gemeente had opgeworpen en de uitslag werd genegeerd. De voorbereidingen gingen gewoon door. De meeste politici bleven blind, ook toen in 1999 bleek dat het Rijk een maximumbedrag ging betalen. De risico’s werden door het rijk afgekocht. Amsterdam protesteerde, maar ging vervolgens akkoord met de deal.

Toen in 2002 de biedingen van de aannemers binnen kwamen zag het er somber uit voor het project. De bouwkosten bleken veel hoger dan geraamd. De gemeente zette een tweede ronde biedingen op en kwam op miraculeuze wijze met een Duitse aannemer die ver onder de prijs van de anderen zat. “Zie je wel, prijsafspraken”, riepen de voorstanders. “Nee”, zeiden de critici, deze slimme aannemer laat een heleboel kosten buiten beschouwing, die later wel opduiken als meerkosten.

Misleiding
In oktober 2002 stond de gemeenteraad voor een moeilijke keuze. Stoppen met de voorbereidingen of doorgaan, ondanks de sombere prognoses? Vanuit de bevolking kwam veel protest en de tegenstanders gaven in goed onderbouwde stukken de grote risico’s aan. De geschrokken PvdA verlangde garanties van VVD-wethouder Dales dat de kosten niet verder zouden oplopen en dat het project verzekerd zou zijn. Het college zat in een lastig parket, maar Dales blufte zich er uit. Hij gaf de garantie dat alles nu heel zorgvuldig berekend was. Alleen bij extreme pech zouden er nog kosten bijkomen.

De meerderheid van de raad liet zich in slaap sussen en gaf groen licht met 29 stemmen voor en 14 tegen. De PvdA durfde het niet aan het uit de hand gelopen project af te blazen. Ook VVD, CDA en D66 gaven hun steun. Wel geluisterd naar de argumenten en de oproepen van de vele Amsterdammers hebben Amsterdam Anders, Groen Links en de SP. Vervolgens bleek dat het gemeentebestuur de raad en de bevolking ernstig heeft misleid over de kosten voor het project. Bij zijn vertrek in maart 2004 riep wethouder Dales dat de kosten toch zouden oplopen. Terwijl hij tot dat moment steeds het tegendeel bezwoer. De eveneens vertrekkende fractievoorzitter Tjalling Halbertsma van de PvdA erkende voor de camera van AT5 dat bij het raadsbesluit in 2002 een opzetje is gemaakt. Toen al wisten ze dat de begroting niet reëel was, maar op verzoek van de VVD kwam een zogenaamd sluitende begroting op tafel. Coalitiegenoot PvdA stemde daar mee in.

Dankzij deze misleiding beleeft Amsterdam nu een financiëeel debacle van ongekende omvang. Anno 2008 worden de gevolgen duidelijker dan ooit. Het is de burger die opdraait voor de grootheidswaan en het is bijzonder spijtig dat politici niet persoonlijk aansprakelijk gesteld kunnen worden voor de gevolgen van hun besluiten.

Realisme
De huidige wethouder van Verkeer, Tjeerd Herrema, is in elk geval een stuk realistischer. Niet langer krijgen we optimistische begrotingen voorgeschoteld. De harde werkelijkheid leert dat er nog heel wat geld bij zal moeten. Dat is de afgelopen jaren gebleken, dat bleek ook onlangs. De nieuwste prognose voorziet in een stijging van de bouwkosten met 86 miljoen, indexeringskosten van 125 miljoen en extra risico’s van 114 miljoen. Totaal 325 miljoen.

Het is de vraag of we er daarmee zijn. Het moeilijkste deel van het werk, het boren van de tunnel, moet nog beginnen. Eén ding is duidelijk: het project is nu al, zeven jaar voor de geplande oplevering, verworden tot een drama dat erger is dan de grootste pessimisten destijds durfden te beweren.