KUNSTENARES FRÉ COHEN WOONDE IN DE PIJP

Fré Cohen werd op 11 augustus 1903 geboren in Amsterdam-Oost, in een Joods diamantbewerkersgezin. Met een onderbreking van 5 jaar in Antwerpen heeft zij hier tot 1933 gewoond. Toen verhuisde ze naar een atelier op Karel du Jardinstraat 11, twee hoog. Haar familie verhuisde toen ook naar De Pijp, of beter gezegd Plan Zuid. Haar ouders kwamen in de Saffierstraat te wonen en haar broer in het Dageraadcomplex. De familie woonde toen op enkele honderden meters van elkaar af, midden tussen de bebouwing van de Amsterdamse School.

Zelfbewuste feministe
Fré Cohen was sterk door de vormen en ideeën van de Amsterdamse School beïnvloed. De Amsterdamse School was toen een nieuwe kunststroming. Op de Grafische School en het Instituut voor Kunstnijverheidsonderwijs werd zij hierin onderwezen.

Fré Cohen deelde de slogan ‘niets is mooi genoeg voor de arbeider, die al zo lang zonder schoonheid heeft moeten leven.’ Zij was zeer sociaal bewogen. Veel van haar grafisch werk verrichte zij voor aan de arbeidersbeweging gelieerde organisaties. Zij maakte jarenlang boekomslagen voor de Arbeiders Jeugd Centrale (AJC) en kwam in dienst bij een socialistische uitgeverij: De NV Ontwikkeling, de latere Arbeiderspers.

Fré Cohen was een zelfbewuste vrouw, een feministe. Ze kreeg veel opdrachten voor publicaties van vrouwen of vrouwenorganisaties. Dit konden omslagen van dichtbundels of romans zijn, maar ook van tijdschriften. In 1929 kwam ze in dienst bij de Amsterdamse stadsdrukkerij en werd toen verantwoordelijk voor de grafische vormgeving van het drukwerk van de gemeente Amsterdam. Zo ontwierp zij het gemeentelijk giroboekje en maakte ze nieuwe stadswapens voor publicaties. Vanwege bezuinigingen werd haar dienstverband in 1932 beëindigd.

Als freelancer kreeg ze echter nog regelmatig opdrachten van gemeentelijke diensten, onder andere voor publicaties en exposities over Schiphol en de Amsterdamse haven.

Joodse vluchtelingen
De Joodse afkomst van Fré Cohen speelde aanvankelijk geen grote rol in haar werk. In haar familie werden Joodse tradities nog wel in ere gehouden, maar het geloof stond op een laag pitje. Hierin kwam verandering door de gebeurtenissen in Duitsland waar Hitler in 1933 de macht overnam. Het leidde tot een grote stroom van Joodse vluchtelingen naar Amsterdam. Fré Cohen ging zich voor deze
vluchtelingen inzetten. Zij maakte onder andere ontwerpen voor een Noodfonds om Joodse vluchtelingen financieel bij te staan en in opdracht van enkele uitgeverijen, zoals Querido, maakte ze omslagen voor boeken van gevluchte Duitse schrijvers, de zogenaamde Exil-literatuur.

In de jaren dertig was Fré Cohen al een beroemde naam. In Engeland werd zij zelfs gevraagd om een serie lezingen te houden over de ‘Modern Layout in Holland’. Ze was een zeer veelzijdig kunstenares. Niet alleen door haar grafische werk, maar ook door haar vrije werk.

Een geliefde bezigheid van haar was het ontwerpen van ex librissen waarbij ze vaak gebruik maakte van de houtsnede. Hierin was ze zeer succesvol. In 1932 won ze een eervolle vermelding op de jaarlijkse tentoonstelling van The Bookplate Association International in Los Angeles voor haar ex libris van de toneelspeelster Marie Hamel.

Duitse inval
De Duitse inval op 10 mei 1940 veranderde veel. Zij kon niet meer onder haar eigen naam werken en moest zich bedienen van een schuilnaam: Freco. Van de gemeente Amsterdam kreeg ze geen opdrachten meer. Op verzoek van de kunstenaar Jaap Kaas werd ze nog een tijdje lerares op de Joodse Kunstnijverheidsschool W.A. van Leer boven de Hollandse Schouwburg. Hier moest ze weer vertrekken, omdat ze op een lijst stond om gedeporteerd te worden. Enkele familieleden, waaronder haar vader, waren al opgepakt en op transport naar Duitsland gezet. Fré Cohen zou op verschillende adressen onderduiken maar uiteindelijk verraden worden. Op 10 juni 1943 werd ze op haar schuiladres in de gemeente Borne gearresteerd. Omdat ze door haar kontakten met Joodse vluchtelingen zeer goed besefte wat haar te wachten stond, besloot ze gifpillen in te nemen die ze altijd al voor dat moment bij zich droeg. Twee dagen later stierf ze in een ziekenhuis in Hengelo en werd ze begraven op de Joodse begraafplaats aldaar. Haar zus en haar schoonzus die de oorlog overleefden zouden ervoor zorgen dat er een grafsteen op haar graf kwam. Hierop werden tevens haar vader en haar broer herdacht die in de concentratiekampen waren omgekomen.

Tegenwoordig staat Fré Cohen weer volop in de aandacht. Museum Het Schip organiseert een grote expositie over haar leven en werk. *)

---

*) Bij Museum Het Schip is een publicatie verschenen met de titel “Grafisch kunstenares Fré Cohen, vorm en idealen van de Amsterdamse School.” ISBN 9789082921144