Harde werkers

Ongedocumenteerden
De afgelopen maanden werkte journalist Manon Stravens aan het onderzoeksproject ‘Zwoegen in de schaduw’, onderdeel van het ‘Live Journalism’ programma van cultureel centrum De Balie. Daaruit bleek dat overal in de stad, ook bij haar om de hoek in De Pijp, mensen werken zonder geldige verblijfspapieren. In de schoonmaak, horeca, bouw of andere sectoren. Amsterdam telt vermoedelijk tienduizenden ongedocumenteerden, die het risico lopen te worden uitgebuit door malafide werkgevers, mensenhandelaren en huisjesmelkers.

Manon: “Een wereld ging voor me open en dat bedoel ik niet positief. Ik had geen idee dat er zoveel mensen op deze manier in de stad leven en werken. Tragisch, maar ook lastig aan te pakken. Ze willen graag werken, dus als ze bijvoorbeeld worden onderbetaald zullen ze niet snel een boekje opendoen over malafide praktijken.”

Misstanden
“Onderbetaling en wanbetaling zijn veelvoorkomende misstanden. Daar stuitten wij in ons onderzoek vooral op”, zegt Manon. “In een breed scala aan sectoren, van de haven tot hotelwasserijen, in horeca in het centrum van de stad. Afwassers die voor vijf euro per uur werken. Schoonmakers en koks die ’s nachts moeten werken, zodat de baas de kans op een boete verkleint. Bouwvakkers die na maandenlang werken uiteindelijk niet, of maar deels uitbetaald worden. Het gaat hier niet om extreme vormen van arbeidsuitbuiting die gepaard gaan met dwang, maar wel om heel slecht werkgeverschap die veel omvangrijker is dan we denken”, aldus Manon. “Omdat niemand precies weet hoeveel ongedocumenteerden de stad telt, en Amsterdam een grote informele economie heeft, kennen we ook de omvang van deze misstanden niet. Terwijl ook ongedocumenteerden rechten hebben, zoals betaling van minstens het minimumloon, doorbetaling bij ziekte en vakantieverlof. Het probleem is dat mensen geen melding durven te maken van misstanden, bang om uitgezet te worden. En maken ze wel een melding, dan moeten ze de misstand ook nog kunnen bewijzen. Moeilijk, want omdat ze geen papieren hebben, krijgen ze geen contract en wordt hun salaris contant uitbetaald. Maar ook foto’s, werkkleding en whatsapp contact met de baas zijn bewijzen. Ongedocumenteerden zouden zich daar veel meer van bewust moeten zijn en die bewijzen verzamelen voor het geval dat het misgaat.”

Economische vluchtelingen
Tijdens de lockdown hebben veel mensen besloten hun huizen te verbouwen. De bouwmarkten verdienen er goed aan. Je moet echt je best doen, wil je mensen krijgen die een klus voor je kunnen doen. Des te groter is de aantrekkingskracht voor economische vluchtelingen om naar Nederland te komen en op zoek te gaan naar werk in de bouw.

Zo kwam ik Immanuel tegen uit Gambia. Hij heeft recht op een Burger Service Nummer (BSN), omdat hij in Italië als vluchteling asiel heeft aangevraagd. Maar ook hij was door de eerste coronagolf in Italië alles kwijt geraakt. Zonder vast werk, of recht op een toelage of uitkering, kwam hij op straat te staan en verkocht armbandjes op het strand in de zomermaanden. Met dat geld kocht hij een ticket naar Nederland. Want, zo was hem verteld, daar kom je gemakkelijk aan werk. Maar zo gemakkelijk was het niet. De winter kwam snel en de kosten voor de hotelkamer liepen op. Het beetje geld dat hij nu binnenkrijgt, door ook in mijn huis mee te klussen, stuurt hij direct door naar zijn kinderen in Gambia, die anders hun schoolgeld niet kunnen betalen.

In Europa
Marcos, één van de Braziliaanse werknemers is hier sinds een jaar en heeft negen maanden geleden een mooie woonruimte gekregen van zijn baas. Hij vertelt: ”Ik stuur iedere maand 200 euro naar huis, want ik verdien hier tien euro per uur en betaal geen belasting. Dat is het enige verschil tussen mij en iemand die legaal kan werken.” Maar hij krijgt waarschijnlijk ook niet bij ziekte doorbetaald en bouwt geen vakantie en pensioen op. Hij laat me zijn bankpasje zien en een brief waarin staat dat hij een BSN heeft gekregen. Als je niet langer dan vier maanden hier verblijft kun je je inschrijven als niet ingezetene in de Basis Registratie Personen en krijg je ook een BSN nummer. “In Brazilië werkte ik op een paardenfokkerij, maar ik ging scheiden en er was weinig toekomst daar. Hier voel ik me veilig en leef ik gelukkig. De eerstkomende keer dat ik terug kan naar Brazilië, ga ik proberen een Portugees paspoort te krijgen. Wij zijn heel lang een kolonie van Portugal geweest, dus hopelijk lukt dat.”

Marcos en velen met hem willen graag in Europa blijven en proberen een legale status te verwerven. Eén ding is zeker: leven in de illegaliteit vergroot het risico op uitbuiting, criminaliteit en mensenhandel en dat moeten we met elkaar zien te voorkomen.