BLIK OP EEN BUURT: Diamanten verdrijven monument Dora Tamana uit het Asscherkwartier

Denktank
De Asscherfabriek was een diamantslijperij en vormt een van de randen van het Dora Tamanaplein, maar ook niet meer dan dat. De ontwikkeling van wat nu het Asscherkwartier heet, begon juist met het Dora Tamanaplein, waar in 1988 de eerste sociale huurwoningen werden opgeleverd. Ingrid van Alphen was, samen met haar dochtertje, een van de eerste bewoonsters. Vanaf het begin was zij betrokken bij de ontwikkeling van het plein. (Zie ook ‘Toch feest op het vernieuwde Tamanaplein’ in De Pijp Krant 2018, nr 5). Zij was door de jaren heen contact- en regelpunt van de diverse inspraakgroepen. Sinds 2006 was dat de ‘Denktank  Archiefterrein’, toen het omvattende plan werd gepresenteerd voor het vullen van de ruimten na de sloop en verhuizing van het Gemeente Archief. De kern van de denktank bestond uit zo’n twintig omwonenden en Ingrid hield digitaal de achterban, een groep van nog eens 88 buren, op de hoogte van alle ontwikkelingen. Inspraak van de omwonenden over het gehele terrein – groen, veiligheid, bouwhoogte, huisvesting, culturele invulling, noem maar op. Alles kwam in die jaren aan de orde tijdens vele inspraakavonden met het stadsdeel en het overleg met belangrijke opdrachtnemers als Volker Wessels.

Kunstwerk Dora Tamana zoek
Een van de kwesties die Ingrid doen kleuren van verontwaardiging, is het verdwijnen van het monument ontworpen door Tine van de Weyer dat in 1990 is onthuld. Dat sculptuur hing aan de achterzijde van het stadsarchief. Opgedragen aan de Zuid-Afrikaanse vrijheidsstrijdster Dora Tamana (1901-1983) bracht de kunstenares een hommage aan deze strijdster. In 2010 is het moderne deel van het stadsarchief afgebroken en moest de sculptuur worden opgeborgen. Veel bewoners gaven aan het kunstwerk te willen terugplaatsen. Maar niet alleen is het kunstwerk verdwenen en vernietigd, de beeldhouwster, die een veelheid aan oorlogsmonumenten op haar naam heeft staan, is niet uitgenodigd voor het creëren van een nieuw kunstwerk. Vervanging van het monument was in het definitief ontwerp voor het gebied uit 2016 niet opgenomen. Het nieuwe kunstwerk uit de percentageregeling van de gemeente moest het karakter van hele gebied (met verder allemaal namen van edelstenen) benadrukken. In de formulering van de kunstopdracht is dan ook geen enkele verwijzing naar Dora Tamana te vinden. Het gedachtengoed van Dora Tamana werd zo geheel verdrongen door diamanten. Navrant als je weet dat de werkers in de diamantmijnen vooral zwart waren. Een gebrek aan historisch besef lijkt de deelraad parten te spelen.

Is het exemplarisch voor de omgang van de lokale politiek met de bewoners? Ingrid van Alphen benadrukt dat zij met de denktank een gemengde invulling van alle vrijgekomen ruimten op het plein wilden, met sociale huur, studentenhuisvesting, een kind- en speelvriendelijk plein, en huur- en koopwoningen, met kunst, cultuur en graag zonder school.

Steenmassa
De denktank wilde ook aandacht voor de omgeving, de horizon en de plint (onderstuk van de oude fabriek), voor groen en veiligheid, en een sociale samenhang van huur en koop. Naast overwegend koopwoningen zijn er anno 2022 een theater, café, een bibliotheek, een hotel, een terras, een ondergrondse parkeergarage en een school (IVKO) gerealiseerd. In 2021 zijn de dure koopappartementen in de Asscherfabriek opgeleverd. En in 2022 is de Briljant, ‘lofts en penthouses’ op de kop van de Amsteldijk, gerealiseerd. Niet direct op het plein, maar wel deel van het ontwikkelplan. Het is een uitroepteken achter de ontwikkeling van steeds duurdere koopappartementen, alle vernoemd naar diamanten zoals de Emerald en de Radiant. Terwijl het plein nu als ‘af’ wordt beschouwd door het Stadsdeel, is de steenmassa buiten proportioneel gegroeid. In weerwil van het vergroeningsbeleid van de gemeente. Maar de gemeenschapszin is behouden: oude en nieuwe bewoners, verenigd in Buurtgroep Dora Tamana, mogen meedingen naar subsidies voor groen in de buurt, dat wil zeggen, voor hun vergroeningsidee: stadstuintjes op het plein.

“Ik ben verhuisd zonder te verhuizen”, vat Ingrid van Alphen de ontwikkelingen samen. ”Maar dat bevalt best”.

---

Diverse bewoners op en rond het plein hebben voorafgaand aan en tijdens de procedure voor een nieuw kunstwerk op het plein erop aangedrongen dat het oude monument ter nagedachtenis van Dora Tamana op de een of andere wijze zou worden terug geplaatst. Na veel speurwerk bleek dat monument echter vernietigd te zijn. Daarover was geen contact met de kunstenares opgenomen. Maar het bleek in dusdanige staat te hebben verkeerd dat terugplaatsing onmogelijk was. Vragen over het karakter van een nieuw kunstwerk aan de gemeente werden helaas niet inhoudelijk beantwoord: “Er was geld gereserveerd voor een kunstwerk dat de identiteit van het hele gebied zou versterken.” Ook na hernieuwde correspondentie met het stadsdeel werd alleen gesteld dat een nieuw monument voor Dora Tamana alleen via het buurtbudget zou kunnen worden aangevraagd. Maar tevens werd gemeld dat het daar, gezien de kosten, waarschijnlijk niet binnen zou passen.