Badhuizen in De Pijp

Een stukje geschiedenis
Tot ver in de 19e eeuw had men geen water uit de kraan en werd er in Amsterdam schoon water vanuit de Vecht aangevoerd, dat in waterbakken werd opgeslagen en aangevuld met regenwater; dit was geen gezuiverd water. Door gebrek aan schoon water en slechte hygiënische omstandigheden heersten er veel besmettelijke ziekten en epidemieën. Die troffen vooral mensen in arme, overbevolkte volksbuurten.

De schrijver Jacob van Lennep en de heer Vaillant trokken zich het lot van de stadsbewoners aan en richtten in 1851 de Amsterdamse Duinwatermaatschappij op. Zij zorgden voor de aanleg van een waterleiding vanuit de duinen naar Amsterdam tot aan de Haarlemmerpoort. Dit was de allereerste waterleiding in Nederland, een gietijzeren waterleiding, die tot 2017 bestaan heeft.

Het Amstel-Badhuis
Doordat er een waterleiding was, konden er ook badhuizen worden gebouwd. Luxe badhuizen voor de elite. Een van deze badhuizen was het AmstelBadhuis, op de Amsteldijk, hoek 2e Jan van der Heijdenstraat, gebouwd in 1882/1883. Hier kon men niet alleen douchen of in bad, maar ook dineren. De dames konden er naar de kapper en er was zelfs een parfumerie.

Het had aparte ingangen en baden voor dames en heren. De derde verdieping was zowel voor de dames als de heren, zodat ze daar samen konden komen.

Het was een chique badhuis met ruime badkamers en rustkamers voor na het baden met tropische planten en palmen. Op de balkons langs de ronde gevel had men een mooi uitzicht op de Amstel. Het gebouw staat op de monumentenlijst.

In 1896 ging de Amsterdamse Duinwatermaatschappij over op de Gemeente Amsterdam als het Gemeente Waterleidingbedrijf (nu Waternet). Hierdoor versnelde de aansluiting van de woningen op de waterleiding zodat iedereen toegang tot de waterleiding kreeg. Begin 20e eeuw was vrijwel elke woning in Amsterdam aangesloten.

Dit betekende echter niet dat men gelijk over warm water, laat staan een douche of bad beschikte. Men waste zich aan de kraan. Men ging hooguit één keer per week, op zaterdag, in bad: in een zinken teil, waarin men zich om de beurt in hetzelfde water waste.

Gemeentelijke badhuizen in De Pijp
In 1920 kwam wethouder De Miranda met het ‘Badhuizenplan’ waarin bepaald werd dat elke volksbuurt tenminste één badhuis moest hebben.

In De Pijp werden twee gemeentelijke badhuizen gebouwd: in de Diamantstraat (1926) en de Sweelinckstraat (1931).

In de Diamantstraat waren in totaal tien baden voor mannen en tien voor vrouwen, waarvan acht ‘stortbaden’ (douches) en twee ‘kuipbaden’. Het is een rond gebouw, waarbij de buitenste ring uit de badruimten bestond. Midden op het dak staat de schoorsteen die uit de kelder kwam waar de ketel stond.

Men mocht tien minuten douchen of baden. Een badmeester zag daar streng op toe en was onverbiddelijk. Zaterdags wilde iedereen zich douchen dus was het heel druk. Er waren wachtkamers, zodat het badhuis ook een ontmoetingsplek werd. Men vond het er zelfs zo gezellig dat, toen veel huizen een eigen douche- of badruimte kregen, sommigen toch naar het badhuis bleven komen en de doucheruimte thuis als kolenhok gebruikten.

Iedereen een eigen douche
In de jaren ‘70 zijn veel huizen in De Pijp gerenoveerd en er is nieuwbouw gekomen. Hierdoor kreeg vrijwel iedereen een douche of bad en werd het bezoek aan het badhuis minder. In de jaren ‘80 zijn ze definitief gesloten. Het badhuis aan de Sweelinckstraat heeft nadien meerdere bestemmingen gehad, maar de meesten van ons kennen het gebouw als De BadCuyp. Het badhuis in de Diamantstraat is eind jaren ‘80 als een van de laatste gesloten. Het is nu ook een rijksmonument. Kunstenaars hebben er atelierruimtes. In de ramen zijn aan de buitenkant tijdelijk portretten van in de buurt actieve bewoners geplaatst.

---

Tussen de twee emmertjes water halen en het huidige watergebruik is een groot verschil. In ons land verbruikt men ruim 42 liter water per persoon per dag alleen al om te douchen. Veel mensen staan dagelijks lange tijd onder de warme douche en niets herinnert er nog aan dat we ons nog geen eeuw geleden in de keuken onder de koude kraan wasten. Misschien zijn we nu enigszins doorgeschoten.